środa, 10 marca 2010

Zarządzamy sukcesją ekologiczną cz.2

Ta monokulturowa plantacja sosny doprowadzi do trwałej degradacji gleby poprzez jej zakwaszenie.

Dzisiejszy wpis będzie dość teoretyczny. Napiszę trochę o sukcesji ekologicznej i różnych...teoriach na jej temat. Pod koniec będą zawarte informacje jakie przełożenie na rzeczywistość ogrodową, leśną czy rolną ta teoria ma. Warto tą wiedzę zdobyć ponieważ:
  • ułatwi nam to stosowanie i zrozumienie permakultury,
  • sprawi, że nasz ogród/las/gospodarstwo będzie bardziej produktywne,
  • sprawi, że nakład pracy (w gospodarstwie/ogrodzie/lesie) zostanie zminimalizowany,
  • pozwoli ograniczyć zużycie nawozów (sztucznych i naturalnych)

Przypomnę co to jest sukcesja ekologiczna.
W uproszczeniu, to sposób w jaki zmienia się ekosystem w dłuższym okresie czasu. Od stadium początkowego, zwykle prostszego do stadium dojrzałego (klimaksowego). Jeśli chcesz zgłębić temat, to polecam przeczytanie bardzo dobrze napisanego artykułu na Wikipedii nt. sukcesji ekologicznej

Jednym z takich przykładów sukcesji ekologicznej jest opuszczone pole...
W dawnych czasach (XIV w.), gdy do Europy zawleczona została "Czarna Śmierć" (groźna choroba, możliwe, że dżuma) wielu ludzi zmarło. Różne dane mówią o 1/4 - 1/3 populacji. Wiele z ofiar tej choroby to byli chłopi. Z braku osób, które by orały i wypasały zwierzęta wiele z pól zaczęło zarastać chwastami, by wkrótce zmienić się w las...
Proces zmiany ekosystemu od pola do lasu to właśnie sukcesja ekologiczna.

Powstało wiele teorii na jej temat. Pierwszą był tzw. klasyczna model sukcesji.

Teoria o klasycznym modelu sukcesji mówi o tym, że jeśli teren na danym obszarze zostanie pozostawiony samemu sobie to zmieni się w jakiś konkretny, dojrzały (klimaksowy) ekosystem. To koncepcja monoklimaksu - jest tylko jeden możliwy ekosystem klimaksowy jaki może naturalnie wytworzyć się na danym obszarze. Innymi słowy jak zostawimy jakieś pole, to co by się nie działo będzie na tym terenie konkretny las, np. bór sosnowy, a na pewno nie będzie czegoś innego np. dąbrowy.

Jak się okazało teoria ta była nie do końca prawdziwa. Dlaczego?

Ponieważ to, jakie rośliny pionierskie pierwsze pojawia się na miejscu ma kluczowe znaczenie dla tego w jakim kierunku "pójdzie" sukcesja ekologiczna. Przykładowo jeśli na polu szybko pojawia się sosny, to z czasem sosny obniżą pH gleby, czym TRWALE zdeterminują, jakie rośliny będą rosnąć po niej.

Przekładając to na chłopo-robotniczy język można powiedzieć, że każda roślina zmienia środowisko. Zwłaszcza istotnie i szybko zmieniają to środowisko rośliny pionierskie. Rośliny pionierskie zwykle znane są pod bardziej popularną nazwą - chwasty. Ta zmiana może dokonywać się poprzez:
  • wydzielanie różnorodnych substancji, które uniemożliwiają wzrost konkretnych roślin, czy innych organizmów lub substancji, które przyciągają poszczególne rośliny i/lub organizmy
  • akumulowanie poszczególnych pierwiastków w różnych proporcjach
  • tworzenie ściółki zakwaszającej glebę
  • użyźnianie gleby poprzez wiązanie azotu


Dlaczego przedstawiam tą teorię?
Ponieważ ma ona kluczowe znaczenie dla prowadzenia działalności rolniczej/ogrodniczej/leśnicze.

Podam przykład dlaczego sukcesji ekologicznej nie należy ignorować:
Kupujemy tanie grunty. Powiedzmy ziemię do rekultywacji. Czy to jest pełnowartościowa ziemia do celów rolniczych, czy leśnych? Czy można na takim gruncie założyć sad?

Oczywiście można, zasadzić drzewka itp. Inna sprawa, czy będzie się miało z tego jakieś plony. Dlaczego zatem nie można założyć sadu na takim niezrekultywowanym gruncie? Ponieważ ten ekosystem a zwłaszcza gleba jest na zbyt wczesnym etapie sukcesji.

Jakie zatem praktyczne wnioski płyną z tej teorii o sukcesji?


Poprzez dobór odpowiednich roślin pionierskich możemy wpłynąć na żyzność gleby i kierunek w którym będzie zmierzał nasz ekosystem. czy to będzie ogród, las czy system agroleśniczy.

Jeśli posadzimy na początku na jakimś terenie sosny (i chyba wrzosy) to spowoduje to zakwaszenie gleby. W naturalnych warunkach proces tej jest raczej jednokierunkowy. Raz obniżonego pH w Polsce w warunkach naturalnych jest niemal niemożliwe do podniesienia. Pod sosnami ten proces jest najintensywniejszy. Ten proces nazywa się bielicowaniem gleby. Gleby bielicowe są kwaśne i mało żyzne.

Jednocześnie gleby wytworzone na tej samej skale macierzystej, ale na których na początku pojawiły się drzewa inne niż iglaste wytworzyły gleby brunatne - nie tak kwaśne i żyźniejsze.

Zatem jeśli posadzimy na początku rekultywacji odpowiednie rośliny, to będziemy w stanie stworzyć idealne warunki dla naszych roślin "długoterminowych". Jakie to rośliny? To temat na osobny wpis...

A Ty co o tym myślisz?

11 komentarzy:

  1. Dzięki, no to zaczynamy jeszcze raz. Kupujemy 1-2h nieużytków idzie wiosna i ... nie chcemy orać to co ... rośliny pionierskie po pachy, ani kozy ani nic, przecież to początek... maszyn też nie ma... stary dom bardziej do rozbiórki niż do mieszkania... jeśt źrudełko kopiemy staw?

    OdpowiedzUsuń
  2. Źródełko oczywiście.

    OdpowiedzUsuń
  3. Wszystko zależy od tego, co chcesz z tą ziemią dalej zrobić. Musicie odpowiedzieć sobie na to pytanie. Trzeba mieć jakiś pomysł na miejsce.

    Staw to zwykle bardzo przydatna i produktywna rzecz, więc jeśli możecie, to warto go wykopać.

    Zauważ, że nie trzeba posiadać czegoś by móc z danej rzeczy korzystać. Maszyny jak i zwierzęta można wypożyczyć.

    OdpowiedzUsuń
  4. Ogród Leśny, który wyżywi moją rodzinę, taki jest plan-nadwyżki dla przyjaciół na wymianę.

    OdpowiedzUsuń
  5. @ Cezary

    Nie jestem co prawda 'głęboko w temacie', ale ja bym najpierw wszystko dokładnie udokumentował...
    Tzn. fotografował/filmował ile wlezie: z daleka, z bliska, w różnych stron, jakie rośliny mam i gdzie, zebrał z internetu wszelkie możliwe zdjęcia lotnicze i satelitarne (one co jakiś czas są aktualizowane, więc zgrywałbym zanim zostaną zastąpione nowszymi).

    Dlaczego? Bo te rośliny pionierskie już chyba dłuższy czas rosły, więc mogą dużo powiedzieć o glebie, ilości wody itp. Na ich podstawie można by się wstępnie zorientować, gdzie jest bardziej sucho, a gdzie mniej, gdzie jest dobra gleba, a gdzie gorsza. Zagospodarowując działkę utracisz tę informację, więc trzeba możliwie najlepiej udokumentować to, co teraz masz.

    Znalazłbym też jakieś dobre stałe miejsca do fotografowania, i okresowo robił z nich zdjęcia. Dzięki temu, że fotki pochodziłyby z tych samych miejsc mógłbym porównywać zmiany jakie zachodzą na działce: gdzie najszybciej wysycha roślinność w czasie suszy, gdzie najszybciej zacielenia się po deszczu, gdzie zbierają się kałuże, gdzie robią się zaspy śniegu itp.

    OdpowiedzUsuń
  6. @ Cezary

    A co do źródełka: zbadaj wodę (np. w sanepidzie), żeby się nie okazało, że poczynisz inwestycje, a skład wody będzie nie taki jak trzeba.

    No i warto (przynajmniej z grubsza) określić poziom wód gruntowych w różnych częściach działki.

    OdpowiedzUsuń
  7. @Cezary
    Jeśli chodzi o jedzenie to myśl w kategoriach takich:
    węglowodany
    białko
    tłuszcze
    witaminy, mikroelementy i substancje specjalne.

    Te pierwsze, choć je lubimy powinny być z powodów zdrowotnych ograniczone, ale w leśnym ogrodzie to mogą być kasztany chińskie - można z nich mąkę zrobić, przechować przez cały rok. Do tego oczywiście owoce.

    Białko: Wszelkiego rodzaju orzechy, może rośliny strączkowe (większość to niestety jednoroczne. Do tego dochodzą jajk, mięso od gęsi, królików. Skoro masz wodę, to warto staw wykopać i hodować rybki, kaczki.

    Tłuszcze:
    Tu również orzechy głównie. Do tego oliwniki, rokitnik.

    Witaminy, mikroelementy i substancje specjalne:
    Wystarczy, że nie będziesz używał "granulków", i będziesz miał różnorodną dietę. Warto komponować sałatki z różnych chwastów, zwłaszcza jak masz jakieś niedobory mikroelementów. Można sprawdzić, jakie minerały akumuluje dany chwast - zioło (musi być jadalny oczywiście) i w ten sposób dostarczysz swojemu organizmowi odpowiednich pierwiastków.

    Większość kalorii powinna pochodzi z działu tłuszcze/białka. Dobrze jest posadzić rośliny dojrzewające w różnym okresie czasu.

    Dzisiejszy wpis będzie poświęcony właśnie temu, jak rozpocząć działanie na nieużytku.

    OdpowiedzUsuń
  8. Artykuł dot. zagrożeń powodowanych przez drzewa blisko domu

    http://www.bankier.pl/wiadomosc/Dom-w-cieniu-konarow-1679911.html

    Artykuły dot. mało znanych roślin z Chin

    http://www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=308

    http://www.szkolkarstwo.pl/article.php?id=282

    W tym dobrym artykule zebrane są cechy systemów korzeniowych

    http://www.farmer.pl/srodki-produkcji/nawozy/wazne_korzenie,3abcd7eb418787db8748.html

    Cedric

    OdpowiedzUsuń
  9. Zadałem sobie trud przejrzenia drzew i krzewów pod kątem systemu korzeniowego .
    Bez (Sambucus nigra)-system korzeniowy bardzo wytrzymały, płaski i rozległy
    Brzoza- system korzeniowy silnie rozwinięty, ale powierzchniowy .
    Buk- przeważnie rozległy i głęboki .
    Choina kanadyjska-szeroki i płytki system korzeniowy
    Cis-System korzeniowy jest bardzo zwięzły i gęsty, nawet starsze łatwo przesadzać. Nie przeszkadza im konkurencja ze strony korzeni innych roślin - nadają się do sadzenia w zadrzewionych ogrodach.
    Dąb - przez kilka lat rozbudowuje głęboki system korzeniowy , potem startuje w górę .
    Grab pospolity -system korzeniowy sercowaty, głęboki i silnie rozwinięty, dobrze utrwala glebę, wytwarza liczne odrośla .
    Jodła pospolita -silny system korzeniowy ,komponent kilku ekosystemów leśnych,gatunek odznaczający się wybitnymi właściwościami ochronnymi gleb i pielęgnacyjnymi,Należy podkreślić korzystne oddziaływanie jodły na warunki glebowe. daje obfity opad igliwia, które ulega szybkiemu rozkładowi, nie zakwasza gleby i wzbogaca ją istotnie w próchnicę i związki mineralne.

    Klon jesionolistny -najbardziej tolerancyjny ze wszystkich klonów , doskonale znosi suszę, ocienienie i duże mróz ,stosowany jest jako gatunek pionierski (tolerancyjność, duży opad liści dających próchnicę).
    Klon srebrzysty - ekspansywne korzenie .
    Klon zwyczajny-sercowaty, nierównomiernie płaski system korzeniowy szeroko rozparty, z niektórymi, zagłębiającymi się pionowo w grunt korzeniami.
    Lipa drobnolistna - wykształca silny system korzeniowy, z głębokimi korzeniami bocznymi, rozchodzącymi się ukośnie i szeroko , duża zdolność odroślowa , zachowuje ją o późnej starości.
    Metasekwoja-płytki i bardzo rozległy system korzeniowy.
    Modrzew-na ogół silny system korzeniowy, z licznymi korzeniami bocznymi,znaczna odporność modrzewia europejskiego na pożary leśne.
    Olsza czarna-sercowaty, dość zwarty , głęboki, na glebach z wysokim poziomem wody gruntowej- bardziej spłaszczony.
    Sosna pospolita- na piasku głęboki , w ziemi wilgotnej płycej i na boki , może uszkadzać fundamenty .
    Wiąz szypułkowy-wytwarza korzeń palowy i silne korzenie boczne idące w glebę .

    Cedric

    OdpowiedzUsuń
  10. Dzięki Cedric, bardzo przydatne materiały. Już sobie archiwalizuję :)

    OdpowiedzUsuń
  11. Przeglądając przewodnik survivalowy Łukasza Ruczaja " Dzikie rośliny jadalne Polski znalazłem w wymienionej literaturze stronę Plants For Future Database - komputerowa baza danych roślin jadalnych
    http://www.pfaf.org/leaflets/top20.php
    Jest tu łubin jadalny Lupinus mutabilis, nie powiem żebym był chętny , ale dla zwierząt może by się nadał .
    Ogólnie uważam ,że przydatna strona.

    Cedric

    OdpowiedzUsuń